Malcz (Malsch) Jan Fryderyk Wilhelm (1795–1852), lekarz społecznik, prezes kolegium kościelnego wyznania ewangelicko-augsburskiego, redaktor, pisarz. Ur. 30 XI w Warszawie, był synem dra medycyny i chirurgii Konstantego Malscha, który urodził się w Lomatsch w Saksonii, skąd przybył do Warszawy i ożenił się w r. 1794 z Anną Dorotą Bandau. Braćmi M-a byli: Karol Filip (zob.) i Konstanty (zm. 1839), adwokat przy sądzie apelacyjnym Królestwa Kongresowego.
Rodzina Malschów wkrótce przeniosła się do Kocka w pow. radzyńskim. M. nauki pobierał w domu, później na pensji w Warszawie. M. dobrze się uczył w Liceum Warszawskim, dorabiał korepetycjami, w r. 1811 przejął ciężar utrzymania rodzeństwa. W r. 1812 ukończył VI kl. i w majątku Zelwiany w Grodzieńskiem przez 2 lata (1813–4) udzielał korepetycji. W listopadzie 1814 wstąpił do Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie. W półroczu 1815 został stypendystą. W styczniu 1817 został usunięty z uczelni za udział w bójce studenckiej. Udał się do Berlina, gdzie uzyskał 24 VII 1818 dyplom dra medycyny i chirurgii na podstawie rozprawy De spinae dorsi distorsionibus, novaque ad eas sanandas machina Graefiana (Berlin 1818). T. r. otrzymał dyplom członka honorowego towarzystwa mineralogicznego w Jenie. Wyjechał na trzy lata do Wiednia, Niemiec, Paryża, Londynu, Włoch dla dokształcania się.
Do kraju M. powrócił na początku 1821 r., w maju złożył egzamin dla weryfikacji dyplomu w Radzie Ogólnej Lekarskiej, a 29 XI 1821 otrzymał pozwolenie praktyki. Obowiązkową 2-letnią aplikację odbywał pod kierunkiem J. Czekierskiego w Szpitalu Św. Rocha. Jednocześnie od r. 1821 objął obowiązki lekarza nowo założonego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, pracując tam do śmierci bezpłatnie i wspierając go. Wkrótce zdobył rozległą praktykę w Warszawie i Królestwie jako świetny terapeuta i operator. Duże dochody z praktyki pozwalały M-owi na prowadzenie dostatniego życia i akcję filantropijną. Po śmierci Czekierskiego w r. 1827 M. przejął jego praktykę. Dn. 20 I 1828 został członkiem Tow. Przyjaciół Nauk. W sierpniu t. r. został naczelnym lekarzem w Szpitalu Św. Rocha. Na tym stanowisku pozostawał aż do śmierci bezpłatnie (przeznaczał uposażenie na rzecz szpitala). Był założycielem, redaktorem i wydawcą pierwszego naukowego czasopisma lekarskiego w Warszawie, pt. „Pamiętnik Lekarski Warszawski” (1828–9), w którym zamieszczał prace Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Był współzałożycielem (przed r. 1830) drukarni i księgarni A. Gałęzowskiego dla uprzystępnienia użytecznych dzieł po jak najniższej cenie. Rada Lekarska Król. Pol. powołała M-a na członka 16 I 1831, a 23 I t. r. dowództwo naczelne wojsk powstańczych powołało M-a na lekarza naczelnego Gwardii Narodowej m. Warszawy.
Gdy w kwietniu 1831 wybuchła epidemia cholery, Rada Lekarska Król. Pol. powołała Komitet Centralny Zdrowia pod prezesurą M-a dla zwalczania choroby, poleciła M. Woydemu i M-owi ułożenie instrukcji jednej dla ogółu, drugiej dla lekarzy z przepisami leczniczymi. M. udał się do obozów wojskowych, aby zapoznać się z chorobą, urządził szpital dla cholerycznych w pałacyku Bagatela w Warszawie. Pełnił obowiązki lekarza ordynującego w Szpitalach na Ordynackiem i u Księży Misjonarzy, gdzie przeważnie leżeli choleryczni. Wprowadził swój lek tzw. «łyk Malcza» przeciw cholerze. Jeden z pierwszych opisał tę chorobę w artykule pt. O cholerze indyjskiej epidemicznej (W. 1831). W Komitecie Centralnym Zdrowia wydał przepisy pogrzebowe dla cholerycznych. Za zasługi w powstaniu oraz za odwagę w niesieniu pomocy dotkniętym cholerą został odznaczony 4 VI 1831 Złotym Krzyżem Virtuti Militari (nr 1420). Jako lekarz był jednym z prekursorów nowych metod badania (opukiwania i osłuchiwania).
M. był autorem 35 publikacji treści lekarskiej, ekonomicznej i społecznej. Do ważniejszych, poza wymienionymi, należą: Wiadomość o wodach mineralnych (W. 1825), Rady dla matek obejmujące przepisy pielęgnowania i hodowania dzieci w pierwszych latach życia (W. 1834), Typhus po polsku Dur… (W. 1847); w rękopisie pozostawił Aforyzmy Hipokratesa; przetłumaczył na język polski dzieło L. E. V. Lagneau „Wykład zjawień choroby weneryczney…” (W. 1823). Pozostawił liczne prace kazuistyczne. Interesował się chorobami zakaźnymi, pierwszy wprowadził polskie dla nich nazwy: dur, ospa, szkarlatyna, odra. Cenne są jego badania nad cholerą. Otrzymał z Anglii podziękowanie w imieniu królowej Wiktorii za przepisy leczenia cholery, które okazały się skuteczne w Indiach. W. 1832–41 dzierżawił pałacyk letni «Ursynów», w r. 1841 kupił dobra Mniszew w pow. radomskim i łukowskim. Leczył bezpłatnie ubogich bez różnicy wyznań, często ich wspierał.
W r. 1834 wybrany prezesem kolegium kościelnego warszawskiej gminy Ewangelicko-Augsburskiej, pełnił obowiązki te do śmierci. W Kościele wprowadził coniedzielne nabożeństwa w polskim języku. Zebrał pieniądze i zbudował w r. 1837 nowoczesny Szpital Ewangelicki (otwarty dla wszystkich wyznań) na 100–200 łóżek przy ul. Karmelickiej. Zbudował Szkołę Ewangelicką (otwartą dla wszystkich wyznań) przy ul. Królewskiej, przyczynił się do zorganizowania Domu Przytułku dla starców wyznania ewangelickiego, zainicjował urządzenie Zakładu dla Sierot przy Gminie. Od dawna był członkiem Tow. Dobroczynności. Był jednym z pięciu członków Komitetu Tow. Dobroczynności, który w r. 1839 założył Sale Ochrony dla Dzieci. Jako wiceprezes Wydziału VI (sierot i ochron) Towarzystwa wspierał S. Jachowicza w rozwinięciu szkółki, czyli Zakładu Sierot przy Towarzystwie. W r. 1835 został członkiem Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, gdzie poparł wniosek urządzenia w r. 1843 w całym kraju tzw. «dozorów parafialnych». Ok. r. 1840 był współzałożycielem „Roczników Gospodarstwa Krajowego”.
Duże zasługi położył M. dla Tow. Lekarskiego Warszawskiego, do którego należał od r. 1821 (7 VIII). Był bibliotekarzem, członkiem różnych komisji. W r. 1832 polecono M-owi ułożyć projekt Instytucji Kasy Wsparcia dla wdów po lekarzach. W r. 1836 odczytał projekt redagowania „Pamiętnika Tow. Lekarskiego Warszawskiego”, został przewodniczącym komitetu redakcyjnego I tomu „Pamiętnika”. W r. 1836 był wiceprezesem, potem przez pewien czas przewodniczył pracom Towarzystwa. Członkiem Tow. Lekarskiego Wileńskiego był od r. 1848. W r. 1838 usunął się z czynnego udziału w Radzie Lekarskiej Król. Pol., której t. r. został członkiem honorowym. W r. 1840 został odznaczony Orderem Św. Anny 3 kl. W r. 1850 przyznano mu szlachectwo na podstawie rangi i orderu. Po ustąpieniu z katedry Kliniki Lekarskiej prof. M. Brodowicza (1850) M. otrzymał propozycję objęcia katedry, ale ustąpił ją J. Dietlowi. Podczas nowej epidemii cholery w r. 1852 M. pospieszył z pomocą chorym, ale wkrótce sam zachorował. Wyzdrowiawszy z cholery, po miesiącu ciężkich cierpień zmarł na raka wątroby 28 IX 1852 w Warszawie; pochowany został tamże 1 X 1852 na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim, tłumnie żegnany przez społeczeństwo.
Dn. 26 XII 1822 ożenił się z Julią z Ekeltów (ok. 1799–1864), działaczką Warszawskiego Tow. Dobroczynności, i miał dzieci: Wiktora (zm. 1840), Lucjana (ok. 1847–1880), Zofię (zm. 1874), Bronisławę Załęską (ok. 1832–1887), Juliana (ok. 1833–1902), sędziego gminnego, właściciela Olszowy, Helenę Łuszczewską (ok. 1839–1888) i Władysława (1840–1892), członka kolegium kościelnego. M. wychował nadto osieroconą córkę Kazimierza Brodzińskiego (zob.) Karolinę i Wandę Leszczyńską, podrzuconą mu jako dziecko.
Bratanek M-a Ludwik Mieczysław (1837 – po 1881) był lekarzem, wynalazcą nagrodzonego w r. 1881 w Krakowie aparatu inhalacyjnego, autorem artykułów ogłaszanych w czasopismach lekarskich. Był również współzałożycielem warszawskiego Tow. Muzycznego, potem jego prezesem.
Popiersie M-a na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim; – Biographisches Lexikon der hervorragenden Ärzte, München 1962 IV 43; Enc. Ogólna Wiedzy Ludzkiej, IX 125; Enc. Org., XVII 851–2, VII 324; Kośmiński, Słownik lekarzów; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851 s. 315; – Bieliński, Uniw. Warsz.; Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnym wojsku polskiem, W. 1927 s. 467; Kraushar, Tow. Król. Przyj. Nauk, III 39, 261 (fot.); Peszke J., Stulecie Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, W. 1931; Podkóliński F., Szpital Ewangelicki w Warszawie i jego stanowisko w szpitalnictwie polskim, W. 1938 (fot.); Potocki L., Szkic towarzyskiego życia miasta Warszawy z drugiej połowy XIX stulecia, P. 1854 s. 101; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, III 238–9; tenże, Społeczność Warszawy w początkach naszego stulecia (1800–1830), W. 1877 s. 65; – Gąsiorowski, Zbiór wiad. do hist. sztuki lek.; Koźmian A. E., Listy (1829–1864), Lw. 1894 II 45, 231; Kucz K., Pamiętniki miasta Warszawy z roku 1833, W. 1854 II 349; Lista lekarzy i aptekarzy w Królestwie Polskim, W. 1841 s. 2, W. 1845 s. 2; Otto L. M., Dwie mowy… na pogrzebie… M-a, W. 1853; Skarbek F., Pamiętniki, P. 1878 s. 217; Wilkońska P., Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, W. 1907 II 21, 35; – „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 460; „Kłosy” T. 49: 1889 nr 1260 s. 113 (fot.); „Kur. Warsz.” 1852 nr 258; „Lekarz Wojsk.” T. 30: 1937 nr 8 s. 498–50, nr 9 s. 554–64, nr 10 s. 628–34; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 25: 1851 z. 1 s. 135, T. 29: 1853 s. 6–10, T. 85: 1889 z. 2 s. 805; „Przegl. Lek.” R. 12: 1873 nr 48 s. 395; „Przew. Warsz.” R. 1: 1826; „Służba Zdrowia” 1958 nr 44 s. 2, 1961 nr 44; „Tyg. Illustr.” 1860 t. I nr 30 (fot.); „Wieniec” 1858 t. 3 s. 353–406; – Bibliogr. do Malcza Ludwika Mieczysława: Kalendarz Lekarski, W. 1897 s. IV; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 60: 1868 s. 223; „Roczn. Lek.” (W.) 1885 s. 73.
Teresa Ostrowska